“Chuỗi ngọc kỷ niệm" của cha mẹ

Tại sao có những khoảnh khắc vụn vặt lại trở thành kỷ niệm bất tử trong lòng con trẻ?

Tối qua, khi đang dọn căn phòng đồ chơi của con trai, tôi tình cờ nhặt được một chiếc vỏ sò nhỏ - món quà con mang về sau chuyến đi biển Vũng Tàu năm ngoái. Trong khoảnh khắc ấy, tôi bỗng nhớ rõ mồn một hình ảnh đứa con ngồi xổm trên bãi cát, mải miết lựa chọn những chiếc vỏ sò "đẹp tuyệt vời" để tặng ba mẹ. Chiếc vỏ sò nhỏ đã kết nối tôi với một dòng ký ức sống động mà tưởng chừng đã phai mờ trong dòng thời gian.

Từ trải nghiệm này, tôi nhớ đến một thuật ngữ hiện đại xuất phát từ tiếng Hy Lạp cổ là "Olēka" (đọc là oh-lee-kuh): Cảm thức về việc rất ít ngày trong đời thực sự đọng lại thành kỷ niệm. Từng ngày trôi qua, chúng ta trải qua vô số khoảnh khắc làm cha mẹ: những buổi sáng vội vã chuẩn bị đồ ăn, những lần đưa đón con đi học, những giờ học bài cùng con, những chuyến đi chơi hay các trò chơi tại nhà... Nhưng lạ thay, phần lớn những khoảnh khắc ấy lại nhanh chóng tan biến trong tâm trí, như thể chúng chưa từng tồn tại.

Do đó, thường thì chỉ những khoảnh khắc đặc biệt - dù vui hay buồn, thăng hoa hay trắc trở - mới trở thành những "viên ngọc kỷ niệm" quý giá, và hành trình nuôi dạy mỗi đứa con là một chuỗi ngọc độc đáo, được kết lại từ những khoảnh khắc hiếm hoi ấy.

NGHỊCH LÝ CẢM NHẬN THỜI GIAN TRONG NHỮNG THÁNG NGÀY LÀM CHA MẸ

Có một nghịch lý trong cảm nhận về thời gian với con cái mà nhiều phụ huynh đã chia sẻ, và chính vợ chồng tôi cũng cảm nhận: "Từng đêm thì dài đằng đẵng, nhưng năm tháng lại trôi quá nhanh" [Night is long, but years are short]. Khi con còn nhỏ, những đêm thức trắng vì con sốt, những ngày đối phó với cơn ăn vạ nơi công cộng, hay những giờ kiên nhẫn đợi con ăn từng thìa cơm dường như kéo dài vô tận. Nhưng rồi bỗng một ngày, chúng ta nhận ra con đã lớn, và nhiều khoảnh khắc quý giá đã vụt qua mà không kịp nắm bắt.

Điều này cũng giống như đoạn John Koenig (2021) đã viết về cảm thức Olēka trong Bi sầu Mạc danh Tự điển [Dictionary of Obscure Sorrow] như sau: "Cuộc sống của bạn là một tập hợp những khoảnh khắc nổi bật. Một dòng thác những giây phút chồng chéo lên nhau, đổ ập vào bạn không theo trật tự nào cả… Bạn vùng vẫy trong mỗi phút giây: Hạnh phúc, đau khổ, lo lắng, sợ hãi… như thể khoảnh khắc đó là vĩnh hằng. Nhưng sự thật là, hầu hết cuộc đời đều bị lãng quên ngay lập tức, gần như ngay khi nó đang diễn ra. Có khả năng ngay cả một ngày như hôm nay cũng sẽ tuột khỏi tay bạn và tan biến vào quên lãng, bị dòng thời gian tẩy sạch”.

Vậy mà, trong vai trò một nhà giáo dục lẫn tham vấn tâm lý, tôi thường gặp những phụ huynh đang vật lộn với cảm giác tội lỗi - họ cảm thấy mình đã không đủ kiên nhẫn, không đủ hiện diện, không đủ yêu thương. Họ nhớ rõ những lúc nóng giận, những khoảnh khắc mệt mỏi, những ngày không có đủ năng lượng để chơi cùng con. Tất cả chồng chất thành những gánh nặng, thành cảm giác có lỗi triền miên, và bản thân tôi hay bạn cũng có lúc rơi vào vòng xoáy đó.

Tôi muốn bạn biết rằng: Đó chẳng qua là thiên kiến "thiên vị tiêu cực" (negativity bias) - xu hướng tâm lý khiến chúng ta ghi nhớ những trải nghiệm tiêu cực rõ ràng và sâu sắc hơn những điều tích cực.

Có một thực tế khác là, với đa số đứa trẻ, những “viên ngọc kỷ niệm” chúng mang theo suốt đời lại thường là những khoảnh khắc mà cha mẹ không ngờ tới. Có thể đó là lần ba kể câu chuyện ngủ ngon đặc biệt, hay buổi chiều mẹ nghỉ phép để đón con sớm, hay đơn giản là cảm giác an toàn khi được nằm giữa ba mẹ sau một cơn ác mộng.

KỶ NIỆM - NHỮNG VIÊN NGỌC ĐƯỢC THỜI GIAN CHỌN LỌC

Một người cha đã chuẩn bị hàng trăm bữa trưa cho con gái trong suốt những năm học phổ thông đã rất ngạc nhiên khi nhiều năm sau đó, cô bé chỉ nhớ những mẩu giấy nhắn mà ông thỉnh thoảng kẹp vào hộp cơm. Việc làm bữa trưa hàng ngày đã tan biến khỏi ký ức, nhưng những khoảnh khắc kết nối đặc biệt đó đã trở thành những kỷ niệm quan trọng định hình mối quan hệ của họ.

Kỷ niệm là ký ức gắn liền với cảm xúc. Những khoảnh khắc có sự kết nối cảm xúc sâu sắc - dù là niềm vui, nỗi buồn, hay sự ngạc nhiên - sẽ in đậm trong tâm trí lâu hơn những sinh hoạt thường ngày. Đứa trẻ có thể không nhớ bữa cơm nào mẹ nấu ngon nhất, nhưng sẽ nhớ mãi lần mẹ để nó phụ làm bánh dù bột bay tứ tung khắp nhà bếp.

Tôi thường gọi những kỷ niệm này là "những viên ngọc được thời gian chọn lọc" - không phải ngọc thô, mà là những viên ngọc đã được tháng năm mài giũa, làm sáng lên theo những cách riêng của nó. Nhiều khoảnh khắc tưởng chừng khó khăn khi đang trải qua, về sau lại trở thành những câu chuyện gia đình đầy ý nghĩa, và đôi khi còn mang theo tiếng cười.

Tôi vẫn nhớ những đêm dài con trai đầu lòng của tôi khó ngủ, khi cả tôi và vợ kiệt sức, tưởng chừng đêm sẽ không bao giờ kết thúc. Lúc đó, vợ tôi đã gửi cho tôi câu thơ: "Từng đêm thì dài đằng đẵng, nhưng năm tháng lại quá ngắn ngủi." Câu thơ đơn giản ấy đã mang đến cho tôi một sự bình an kỳ lạ. Và giờ đây, nhìn lại, những đêm dài ấy đã trở thành những viên ngọc quý trong chuỗi ngọc kỷ niệm của chúng tôi về con.

NGHỆ THUẬT BIẾN NHỮNG NGÀY THƯỜNG THÀNH VIÊN NGỌC KỶ NIỆM

Tôi tin rằng, làm cha mẹ là một hành trình nghệ thuật với đầy đủ thăng trầm và rất nhiều chất liệu cả trải nghiệm, trí tuệ, lẫn cảm xúc. Vậy làm thế nào để chúng ta có thể chủ động tạo nên những viên ngọc kỷ niệm cho con và cho chính mình? Tôi xin chia sẻ một vài suy nghĩ từ trải nghiệm cá nhân và chuyên môn của mình:

1. Thực hành hiện diện trọn vẹn

Có những ngày tôi về nhà, tâm trí vẫn còn vướng bận với công việc. Nhưng tôi nhận ra rằng: sự hiện diện một nửa không thể tạo nên viên ngọc kỷ niệm nào cả. Thay vào đó, tôi cố gắng dành ra ít nhất 15-20 phút "thời gian chất lượng cao" mỗi ngày - khoảng thời gian mà điện thoại được tắt, công việc được gác lại, và tôi hoàn toàn hiện diện với con. Đôi khi chỉ là đọc sách cùng nhau, lắng nghe con kể về ngày hôm nay, hay đơn giản là cùng chơi xếp hình, trốn tìm, hay đi dạo ngắm trăng, sao, và máy bay.

2. Tạo những nghi thức gia đình nhỏ

Các nghiên cứu tâm lý học cho thấy nghi thức và thói quen gia đình có tác động sâu sắc đến cảm giác an toàn và kết nối của trẻ. Một số gia đình mà tôi biết có những nghi thức nhỏ như "giờ kể chuyện" trước khi ngủ, "ngày thứ Bảy làm bánh" hay "buổi sáng Chủ nhật đi dạo công viên". Những nghi thức này tạo nên một cảm giác liên tục và ổn định trong dòng thời gian, đồng thời cũng trở thành những viên ngọc kỷ niệm độc đáo.

3. Ghi lại để không quên

Một trong những thực hành tôi trân quý nhất là viết nhật ký về hành trình làm cha mẹ. Không cần phải dài dòng hay văn chương - đôi khi chỉ là vài dòng ghi chép về một câu nói đáng yêu của con, một khoảnh khắc đặc biệt, hay thậm chí một thách thức mà chúng tôi đã vượt qua cùng nhau. Những trang nhật ký này đã trở thành kho báu vô giá, giúp tôi nhớ lại nhiều viên ngọc kỷ niệm đã bị lãng quên trong nhịp sống hối hả.

4. Nuôi dưỡng lòng trắc ẩn với chính mình

Làm cha mẹ, chúng ta dễ rơi vào vòng xoáy của sự hoàn hảo và tự phê phán. Tôi đã học được rằng lòng tự trắc ẩn là nền tảng quan trọng nhất khi đi qua "những đêm dài" của việc nuôi dạy con. Khi chúng ta biết tha thứ cho bản thân những lúc mệt mỏi, những lúc phản ứng không như ý, chúng ta cũng đang dạy con một bài học quý giá về lòng nhân ái và sự chấp nhận.

LỜI KẾT: XÂU “CHUỖI NGỌC KỶ NIỆM”

Mỗi đứa trẻ là một hành trình hoàn toàn khác biệt. “Chuỗi ngọc kỷ niệm” mà chúng ta tạo nên với đứa con đầu lòng sẽ khác với đứa con thứ hai, thứ ba. Mỗi viên ngọc mang một sắc màu, một hình dáng, một câu chuyện riêng.

Và có lẽ điều kỳ diệu nhất của việc làm cha mẹ không phải là chúng ta có thể tạo nên bao nhiêu “viên ngọc kỷ niệm”, mà là cách chúng ta xâu chuỗi chúng lại với nhau - tạo nên một câu chuyện mạch lạc, một dòng chảy ý nghĩa xuyên suốt tiến trình trưởng thành của con.

Khi nhìn lại “chuỗi ngọc kỷ niệm” của chính mình, tôi nhận ra rằng: giá trị không nằm ở sự hoàn hảo của từng viên ngọc, mà ở cách chúng cùng tồn tại, phản chiếu ánh sáng lẫn nhau, và kể một câu chuyện trọn vẹn về tình yêu vô điều kiện.

Tôi hy vọng rằng, qua những chia sẻ này, mỗi bậc cha mẹ sẽ nhìn nhận hành trình của mình với một góc nhìn trắc ẩn hơn - thấy được rằng mỗi ngày, dù khó khăn hay bình thường, đều có tiềm năng trở thành một viên ngọc quý trong “chuỗi ngọc kỷ niệm” mà bạn và con cùng tạo nên.

Mong bạn có thể chia sẻ với tôi dưới comment: Viên ngọc kỷ niệm nào trong hành trình làm cha mẹ của bạn sáng lên rõ nhất khi nhìn lại? Và bạn đang tạo nên những viên ngọc kỷ niệm mới như thế nào cho con và cho chính mình?

Lương Dũng Nhân, M.Ed, PCC.